1- فیل ماهی:   Beluga

ریخت­ شناسی: فیل­ ماهی یکی از بزرگترین گونه­ های ماهیان خاویاری است که دهانی بزرگ، نیمه ­هلالی و بدنی قطور دارد پوزه­ی این ماهی کوتاه بوده و در وسط لب پایینی دارای شکاف است. صفحات استخوانی ردیف پشتی آن­ها بیضی شکل و اولین برجستگی استخوانی ردیف پشتی از همه کوچکتر است. صفحات استخوانی در این ماهی با افزایش سن ساییده و صاف می­شوند. سبیلک­ ها برگی شکل و پهن هستند.

اهمیت پرورش: فیل ماهی بزرگ­ترین گونه­ ی ماهیان خاویاری جهان بوده و دارای مرغوب­ترین خاویار است. به دلیل رشد بالا در شرایط پرورشی و دارا بودن بهترین ضریب تبدیل غذایی و همچنین مرغوب ­ترین نوع خاویار، بیش­ترین میزان پرورش را در بین گونه ­های ماهیان خاویاری در ایران دارد. همچنین  با توجه به بالا بودن سن رسیدگی جنسی و بهره ­برداری خاویار، سعی می ­شود در مزارع پرورشی، علاوه بر فیل ماهی، سایر گونه­ های تاس­ماهیان هم پرورش داده شود.

سن بلوغ:  فیل­ ماهی نسبت به سایر گونه­ های خاویاری طول عمر بیشتری دارد این ماهی نسبت به سایر گونه­ ها دیرتر به سن بلوغ می ­رسد. در طبیعت نرها در 12-14 و ماده ­ها در پرورش ماهیان خاویاری 16-14 سالگی به بلوغ می­ رسند. فاصله زمانی بین هر  تخم­ریزی 4-5 سال است. در شرایط پرورشی نیز ماهیان ماده در 10-9 سالگی و نرها در 6-5 سالگی به بلوغ جنسی می­ رسند.

اندازه: متوسط طول و وزن فیل ماهی ­های ماده و نر صید شده به ترتیب 262 و 221 سانتی­ متر و 142 و 81 کیلوگرم است، این مقدار در حالت حداکثری به 6/5 متر طول و بیش از 2000 کیلوگرم وزن نیز می­ رسد. در شرایط پرورشی پس از 9-10 سال به راحتی به وزنی بین 50-100 کیلوگرم می ­رسد.

2- تاس­ماهی پوزه دراز:  Sturgeon Starry یا Sturgeon Stellate

ریخت­ شناسی: پوزه این ماهی خیلی بلند و نوک آن به سمت بالا است. این ویژگی ازون برون را از سایر گونه­ های این جنس متمایز می­ کند. بدن ماهی باریک، بلند و دوکی شکل و شکاف دهان مورب است. لب پایینی پیوسته نبوده و دارای شکافی در بخش میانی است. سبیلک ­ها کوتاه و غیررشته­ ای بوده و به دهان نمی ­رسند، بدن از صفحات کوچک ستاره­ای شکل پوشیده شده است. سطح پشتی بدن قهوه­ای مایل به سیاه و خاکستری است و پهلوها روشن ­تر هستند، شکم سفید و صفحات استخوانی شکمی سفید شیری رنگ هستند.

اهمیت پرورش: ازون برون در میان ماهیان خاویاری بومی دریای خزر پایین ­ترین سن رسیدگی جنسی و خاویاردهی را دارد. این گونه ­ی پرورشی به علت خاویار خوب و گوشت بازارپسند در کنار فیل­ ماهی در مزارع پرورشی ماهیان خاویاری پرورش داده می ­شود.

سن بلوغ: این ماهی زودتر از سایر ماهیان خاویاری دریای خزر به بلوغ می ­رسد. به­ طورکلی ماده­ ها 2-3 و گاهی 5 سال دیرتر از نرها بالغ می ­شوند. در طبیعت ازون برون نر در سنین 5-6 سالگی و ماده در سنین 8-10 سالگی به بلوغ جنسی می ­رسند.

اندازه: وزن معمول این ماهی 9 تا 20 کیلوگرم است، طول آن به 130 سانتی ­متر می ­رسد و چیزی در حدود 1/5-3 کیلوگرم خاویار می­ دهد. بیشترین نسبت وزن خاویار به وزن بدن در این گونه دیده می­ شود و برای تولید خاویار می­ تواند مناسب باشد.

3- Sterlet

ریخت­ شناسی: استرلیاد یکی از انواع تاس­ماهیان کوچک است که در آب شیرین زندگی می­ کند. خصوصیت بارز ماهی استرلیاد که آن­را از اکثر ماهیان خاویاری متفاوت می ­کند، تعداد زیاد صفحات استخوانی جانبی و سبیلک­ های رشته ­ای است. این ماهی به واسطه لب پایینی شکاف­ دار از تاس­ماهی شیپ متمایز می ­شود.

اهمیت پرورش: این گونه فقط قادر به زندگی در آب شیرین است. به علت کوچک بودن جثه و همچنین پایین بودن میزان و کیفیت خاویار آن، پرورش به این منظور اقتصادی نبوده و بیشتر به منظور دورگه­ گیری و استفاده ­ی آکواریومی پرورش داده می­ شود. این گونه بومی ایران نبوده است.

سن بلوغ: این ماهی زودتر از دیگر تاس­ماهیان به بلوغ جنسی می ­رسد. در طبیعت نرها در 4 سالگی با طول کل 30 سانتی­ متر و ماده ­ها در 7-8 سالگی با طول 40 سانتی­ متر به بلوغ جنسی می ­رسند.

اندازه: استرلیاد کوچک­ترین گونه در این خانواده است که طول آن حداکثر به 70-90 سانتی­ متر و وزن آن به 2 تا 4 کیلوگرم می ­رسد. طول عمر این ماهی حدود 20 سال یا بیشتر است.

4- تاس­ماهی سیبری:  Sturgeon Siberian

ریخت­ شناسی: این ماهی به ­لحاظ ظاهری کمی به تاس­ماهی روسی شباهت دارد، با این تفاوت که دارای تیغه­ های آبششی بادبزنی است. پوزه­ی کوتاه و اندکی مسطح است و در لب پایینی بریدگی عمیقی وجود دارد. سبیلک­ ها بدون رشته هستند. رنگ بدن آن­ها اغلب خاکستری تا قهوه­ای روشن است.

اهمیت پرورش: تاس­ماهی سیبری گونه ­ای وارداتی است که در شرایط کشور ما بسیار موفق بوده است. در مقابل عوامل مختلف مقاومت خوبی از خود نشان می ­دهد، از نظر کیفیت خاویار در کنار ازون برون قرار می­ گیرد و از همان سال­ های اولیه ، جای خود را در میان پرورش ­دهندگان پیدا کرده است و در بسیاری از نقاط کشور پرورش داده می­ شود.

سن بلوغ: تاس­ماهی سیبری ماده اغلب در سن 6-7 سالگی و نر آن در 4-6 سالگی به بلوغ می­ رسد.

اندازه: تاس­ماهی سیبری ماهی تقریبا درشتی است، به­ طوری که طول بدنش تا 2 متر می ­رسد. وزن این ماهی بین 56 تا 100 کیلوگرم و به ندرت تا 210 کیلوگرم می ­رسد. حداکثر سن این ماهی، 60 سال است.

5- تاس­ماهی روسی (چالباش ): Sturgeon Russian

ریخت­ شناسی: رنگ بدن در قسمت­ های مختلف متفاوت است، به­ طوری  که سطح پشتی معمولا سیاه مایل به خاکستری و پهلوها مایل به خاکی و کمی سفید است.  پوزه ­ی تاس­ماهی روسی مانند بیشتر گونه­ های این جنس، کوتاه و پهن و لب پایینی در قسمت وسط دارای بریدگی است. سبیلک­ ها بدون رشته و نزدیک به انتهای پوزه قرار دارند و به دهان نمی ­رسند کاسه سر آن­ها شیب بیشتری نسبت به تاس­ماهی ایرانی دارد و پوزه­ی آن کوتاه­تر است.

 اهمیت پرورش: تاس­ماهی روسی، به علت مرغوبیت بالای خاویار و همچنین کمتر بودن سن رسیدگی جنسی نسبت به فیل ماهی، گونه­ ی مهم پرورشی محسوب می­ شود. گوشت مرغوب و ظاهری بازار پسندتر دارد و در سال­ه ای اخیر مورد توجه پرورش ­دهندگان قرار گرفته است.

سن بلوغ: تاس­ماهی روسی از نظر رسیدن به بلوغ جنسی پس از ازون برون در مقام دوم گونه ­های خاویاری دریای خزر قرار می­ گیرد. در طبیعت نرها در سن 11-13 سالگی و ماده ­ها در 12-16 سالگی به بلوغ می­ رسند.

اندازه: طول این ماهی اغلب بین 118 تا 135 سانتی­ متر است که گاهی به 222 سانتی­ متر هم می­ رسد و وزن آن­ها معمـولا بین 12 تا 24 کیلوگرم است، اگرچه این ماهیان در وزن 65-80 کیلوگرم هم دیده شده­ اند.

6- تاس­ماهی ایرانی (قره ­برون):  Persian Sturgeon

ریخت­ شناسی: تاس­ماهي ایراني يا قره ­برون به معنی پوزه سیاه تقريبا شبيه چالباش است با اين تفاوت كه رنگ آن تیره­ تر و اندازه آن نيز بزرگتر و خاويار آن مرغوب­ تر و بیشتر است. درجه حرارت مناسب تخم­زيری تاس­ماهي ایراني به ­طور قابل توجه­ی بالاتر از تاس­ماهي روسي و معمولاً 20 تا 22 درجه سانتی گراد است.

اهمیت پرورش: این گونه به دلیل اهمیت بالای گوشت و خاویار مورد توجه قرار گرفته است، به طوريكه گوشت آن 11 درصد چربي و 6/15 درصد پروتئين و خاويار آن 11-16 درصد چربي و 23-27 درصد پروتئين دارد.

سن بلوغ: سن بلوغ تاس­ماهی ایرانی در شرايط پرورشي 10 تا 12 سال است.

اندازه: در شرايط پرورش در مخازن فايبرگلاس و بتني در سال اول به ميانگين وزني 300 گرم و در سال دوم 600 گرم و سال سوم تا 2 كيلوگرم می­ رسند.

انواع استخرهای پرورش:

استخرهای مناسب پرورش ماهیان خاویاری شامل استخرهای بتونی گرد، هشت ضلعی، حوضچه ­های جریان­دار، حوضچه ­های فایبرگلاس و همچنین استخرهای خاکی با کف عایق است.

حوضچه­ های فایبرگلاس: این حوضچه ­ها با داشتن مزایایی مانند حجم محدود، چرخش آب، شست و شو و نگهداری راحت و تعویض سریع آب، شرایط مناسب برای پرورش بچه ماهی­ ها را فراهم می­ کند حوضچه­ های 2 متر مکعبی به مساحت 3/5 متر و عمق 50 سانتی­متر برای پرورش تا وزن 900-1000 گرم و حوضچه­ های 4 متر مکعبی برای پرورش تا وزن 1 الی 3 کیلوگرمی مناسب است. فیل­ماهی در تراکم 5 تا 12 کیلوگرم در حوضچه ­های فایبرگلاس طی یک دوره پرورش به وزن تقریبی یک کیلوگرم می­ رسد.

استخرهای خاکی: استخرهای خاکی برای پرورش ماهیان خاویاری با هدف گوشت و خاویار مناسب هستند. بهتر است سطح استخرها با پوشش عایق آبی ژئوممبران پوشیده شده باشد. در این حالت می­ توان با داشتن سیستم مکانیزه در مرحله پرواری تولید متراکم انجام داد.

استخرهای بتونی: این استخرها شامل حوضچه بتونی هشت ضلعی، مدور و حوضچه­ های جریان­دار است. پرورش در این حوضچه ­ها از زمان لاروی تا انتهای دوره پرورش امکان­ پذیر است. کنترل در این حوضچه­ ها راحت­ تر است، بنابراین استفاده از آن­ها در اولویت قرار می ­گیرد. فیل ­ماهیان در حوضچه ­های بتونی مدور 12 تا 50 مترمکعبی با ارتفاع آب­ گیری 1 متر و تراکم 10 تا 15 کیلوگرم در متر مربع پرورش داده می­ شوند. تاس­ماهی ایرانی و ازون برون با تراکم 6 تا 10 کیلوگرم در متر مربع پرورش داده می­ شوند. در این حوضچه­ ها جریان آب حول یک دیواره مرکزی جریان دارد، به این صورت که آب از یک یا دو سمت وارد شده و جریان می ­یابد. خروجی آب در مرکز حوضچه­ ها قرار دارد. از استخرهای بتونی با قطر 3 متر برای ماهیان تا وزن 5 کیلوگرم و با قطر 6  متر برای ماهیان وزن بالای 7 کیلوگرم استفاده می­ شود. برای پرورش مولدین نیز از استخرهای با قطر 8-10 متر می ­توان استفاده کرد.

شرایط لازم برای پرورش:

درجه­ ی حرارت: ماهیان خاویاری در واقع ماهیان مخصوص آب­ های معتدل و مایل به سرد هستند، یعنی در درجه حرارتی بین دمای مناسب ماهیان گرمابی و سردابی رشد بهینه دارند. میانگین حرارتی مناسب برای رشد و نمو این ماهیان براساس گونه ­های مختلف و شرایط اقلیمی متفاوت است. میانگین حرارتی مناسب برای فیل ماهی بین 19-24 درجه سانتی ­گراد است، ولی با توجه به اینکه سازگاری مناسبی با تغییرات درجه حرارت دارند، می ­توانند دمای 4 تا 30 درجه سانتی­ گراد را هم تحمل کنند.

شفافیت: ماهیان خاویاری غذای خود را به وسیله گیرنده­ های بویایی و چشایی دریافت می­ کنند، از این رو نیاز چندانی به دیدن غذا و شکار خود ندارند. بنابراین این ماهی­ ها می­ توانند در محیط­ های غیرشفاف و کم نور نیز رشد و تغذیه کنند. به همین دلیل نیاز به نور در این گونه ­ها کم است و حوضچه ­های پرورشی را می ­توان به صورت نیمه­ پوشش­ دار تعبیه کرد. همچنین استخرهای خاکی پرورش تاس­ماهیان تا حدی عمیق و دارای شفافیتی بین 25 تا 30 سانتی ­متر هستند که این حالت با کوددهی­ های مناسب استخرهای خاکی و تأمین غذای زنده ایجاد می ­شود.

شوری: تاس­ماهیان می ­توانند دامنه شوری نسبتا وسیعی را تحمل کنند. شوری مناسب جهت پرورش آن­ها 4-10 گرم بر لیتر است، اما در شوری18 میلی ­گرم بر لیتر نیز امکان پرورش برخی از آن­ها وجود دارد. برخی گونه ها نظیر استرلیاد فقط در آب شیرین زندگی می­ کنند و برخی نظیر تاس­ماهی سیبری صرفا تا شوری 9 گرم در لیتر زنده می­ مانند. درجه شوری بر روی استرس، بقای بچه ماهیان، سیستم ایمنی بدن، صرف انرژی جهت تنظیم اسمزی، رشد، جذب جیره و غیره می­ تواند تأثیرگذار باشد.

pH: تاس­ماهیان می ­توانند دامنه وسیعی از pH ( بین 6/5 تا 9 ) آب را به­ خوبی تحمل کنند، pH مناسب برای رشد آن­ها 7/6 تا 8/5 یعنی آب­ های قلیایی صورت می­ گیرد. تغییرات pH با کوددهی، افزایش تولید فیتوپلانکتون­ ها و CO2 همراه است. افزایش pH  آب یعنی قلیایی شدن آن زمانی خطرناک است و موجب  مرگ­ ومیر می­ شود که ترکیبات گازهای سمی ازته مانند آمونیاک، آمونیوم، نیتریت و نیترات در آب محیط پرورشی از حد مجاز یعنی مجموع غلظت گازهای مذکور از 0/5 تا 1 میلی ­گرم در لیتر بیشتر شود. pH  اسیدی و قلیایی سبب کاهش رشد، تولیدمثل و اختلال در متابولیسم ماهی­ ها می ­شود، به­ طوریکه غذای خورده شده خوب هضم نشده و تنفس ماهی­ نیز مختل و به مرگ­ ومیر منجر می ­شود.

اکسیژن محلول در آب: مقدار اکسیژن محلول در آب برای رشد مناسب ماهیان خاویاری باید بیشتر از 6 میلی ­گرم در لیتر باشد. مقدار کمتر اکسیژن محلول موجب تنش در ماهیان و توقف تغذیه می­ شود و در کمتر از 1/6 میلی ­گرم در لیتر با تلفات و مرگ ومیر شدید همراه خواهد بود. همچنین توصیه می­ شود که غلظت اکسیژن محلول در طول مدت 16 ساعت از 24 ساعت شبانه ­روز از 6  میلی­ گرم در لیتر کمتر نباشد. کاهش غلظت اکسیژن از 6 میلی­ گرم در لیتر برای مدت 8 ساعت در شبانه روز قابل تحمل است، مشروط بر اینکه غلظت اکسیژن از 3-4 میلی­ گرم در لیتر کمتر نشود. بچه ماهیان خاویاری نسبت به ماهیان درشت ­تر به کمبود اکسیژن بسیار حساس­تر هستند.

غلظت اکسیژن محلول در آب	واکنش ماهی
کمتر از 1/6 میلی­ گرم در لیتر	مرگ ومیر پس از چند ساعت.
برابر با 2/2 تا 4 میلی­ گرم در لیتر	ماهی آن را تحمل می­کند، ولی اشتها و رشد و نمو در صورت طولانی  شدن شرایط کند شده و رشد و تکامل گنادها مختل می­شود.
بیشتر از 6 میلی­ گرم در لیتر	تغذیه و رشد و نمو گنادها در شرایط مناسبی است.

- پارامترهای فیزیکوشیمایی آب استخرهای ماهی های خاویاری

پارامترها	مقدار مطلوب	مقدار قابل تحمل	مقدار خطرناک
حرارت    ( ºC)	19-24	4-30	4> و 30<
شفافیت   (cm)	25-30	30<	10>
شوری   )  ppt(	12	22	30<
pH	7/6-8/5	6/5-9	6> و 10<
اکسیژن محلول (lit/mg)	6-12	2/2-4	1/6>
CO2 (lit/mg)	15-20	30-40	46<
آمونیاک (lit/mg)	0/005-0/5	2>	2<
نیتریت  (lit/mg)	0/001-0/009	0/5-1	5/0<
نیترات (lit/mg)	1-2	3-6	50<
هیدروژن سولفوره (lit/mg)	0	0/5	5<
فسفر  (lit/mg)	0/2-0/5	0/5	5<
قلیائیت (lit/mg)	40-80	20-120	120<
BOD5 (lit/mg)	10-20	تا 30	30<
آهن (lit/mg)	0/2-0/3	1-2	4-5<
کلریدها (lit/mg)	کمتر از 10	-	-

مواد آلی: در حوضچه­ ها و استخرهای پرورش ماهی به ویژه با تراکم غذادهی زیاد و تجمع ضایعات، بقایا و باکتری­ ها، بار مواد آلی افزایش می ­یابد. افزایش ناگهانی و زیاد مواد آلی آّب را با شاخص  BOD₅می ­سنجند که به عنوان مقدار متوسط مصرف اکسیژن آب در 5 روز بر حسب میلی­ گرم در حرارت 20 درجه سانتی­ گراد محاسبه می­ شود. در حوضچه ­ها و استخرهای پرورشی تاس­ماهیان، مقدار مناسب  BDO₅ بین 10 تا 20 میلی­ گرم اکسیژن در لیتر بوده و تا 30 میلی­ گرم در لیتر قابل تحمل است و بیشتر از آن نشانه آلودگی شدید آب است.

مقدار آب مورد نیاز: مقدار آب برای پرورش ماهی بر حسب سیستم به ­کار گرفته شده، متغیر است، به طوری که در سیستم ­های کاملا مداربسته فقط 5 تا 10 درصد از مجموعه آب مورد نیاز مصرف شده و بقیه دوباره وارد مدار می ­شود و مورد استفاده مجدد قرار می­ گیرد. در سیستم­ های مدار باز با جریان یک­ طرفه در صورتی که از هوادهی و اکسیژن­ دهی استفاده شود، مقدار مصرف آب بسته به درجه حرارت آب و تراکم ماهی به یک سوم تا یک چهارم کاهش خواهد یافت. به طور کلی، مقدار مصرف آب برای پرورش ماهی به درجه حرارت آب، ترکیبات فیزیکی و شیمیایی آب، اندازه­ی ماهی در سنین مختلف، نوع سیستم به­ کار گرفته شده و تراکم ماهی در واحد سطح بستگی دارد. برای پرورش ماهیان خاویاری در مخازن فایبرگلاس به قطر 4 و عمق 1/2 متر با تولید 55 کیلوگرم در مترمکعب به جریان آب 70 تا 80  لیتر در دقیقه با دمای 16 درجه سانتی­گراد نیاز است. به عبارت دیگر، جریان آب به مقدار 0/4 لیتر در دقیقه برای هر کیلوگرم ماهی لازم است.

طراحی مزرعه: در ساخت مزارع پرورش ماهیان خاویاری بنا بر هدف نهایی که تولید گوشت و خاویار و یا هر دو آن­هاست و همچنین سرمایه موجود می ­توان مزرعه را در ابعاد مختلف ساخت اندازه استخرها بر اساس تراکم مورد نظر تعیین می­ شود. در پرورش ماهیان خاویاری می­ توان از استخرهای گرد بتونی، هشت­ ضلعی، حوضچه­ های جریان ­دار، مربعی، استخرهای پیش ساخته برزنتی، استخرهای گالوانیزه و قفس­ های دریایی استفاده کرد. در این میان استخرهای هشت­ ضلعی کارایی بهتری دارند.

آماده سازی استخرها:

سیستم آبرسانی:

تأمین آب ممکن است از طریق جریان یک طرفه یا مکانیکی انجام شود. برای سیستم آبرسانی مکانیکی، عملکرد ایستگاه­ های پمپاژ باید روی 20 ساعت در روز به­ طور متوسط تنظیم شوند. سیستم آبرسانی برای هر واحد تولیدی باید مستقل باشد. میزان آب مورد نیاز بر اساس نیازمندی مزرعه پرورش و میزان آبی که باید با فشار به درون کانال­ ها، تأسیسات و سیستم­ های ورودی و خروجی وارد شوند محاسبه می ­شود. در زمان طراحی، باید مساحت و حجم استخرها، مخازن و سایر لوازم تصفیه آب، مقدار نیاز به تعویض آب، آب و هوای منطقه (بارندگی، تبخیر و اتلاف آب به دلیل فیلتراسیون)، تغییرات فصلی در سطح و دمای آب­های زیرزمینی محاسبه شود.

آماده­سازی استخرها و آب­گیری:

در مزارع پرورش ماهیان خاویاری، پس از ساخت استخرهای پرورشی، تعبیه خروجی­ های مناسب، نصب سیستم هوادهی و ورودی آب مورد نیاز استخر، اقدام به آب­گیری می­ کنند. مقدار دبی آب ورودی به استخرها به کاربری استخر (بچه ماهی، پیش پرواری، پرواری، مولد) و همچنین تراکم پرورش بستگی دارد. در استخرهای مدور و هشت­ ضلعی به دلیل چرخش آب، حجم آب کمتری نسبت به حوضچه­ های جریان ­دار مورد نیاز است. پس از آب­گیری استخرها حدود 24 ساعت صبر کرده تا ترک­ ها و نشتی­ های آن در صورت وجود مشخص و سپس اصلاح شود. در مرحله بعد استخرها را ضدعفونی کرده و اقدام به معرفی بچه ماهی­ ها به استخر می­ شود. در این بین، رعایت هم دمایی و نکات ایمنی و بهداشتی ضروری است. سیستم ­های هوادهی در استخرهای خاویاری بسیار متنوع هستند که در این میان می توان به هواده­ های اسپلش، ایرجت، بلوئر یا سیستم هواده مرکزی و غیره اشاره کرد.

پیشگیری از ورود سایر آبزیان:

برای جلوگیری از ورود بچه ماهی ­های وحشی و غیرپرورشی و دیگر آبزیان جلوی ورودی آب استخرهای پرورشی تورهای فلزی به شکل قیف نصب می ­شود. باید روزانه این توری­ ها را تمیز و گیاهان و موجودات آن را خارج کرد. ایجاد حوضچه­ های نگهبان در مسیر ورودی آب، گذاشتن تله­ های مخصوص صید مار و جمع ­آوری توده­ های تخم قورباغه از سطح آب از دیگر راه­ های مبارزه با ماهیان وحشی و دیگر آبزیان است. این مراقبت­ ها و پیشگیری در پرورش بچه ماهیان خاویاری، اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت تراکم بیش از حد سایر آبزیان در استخرهای پرورشی، علاوه بر رقابت شدید غذایی و کاهش سفره تغذیه تاس­ماهیان و انتقال انگل­ ها و عوامل بیماری ­زا، این موجودات به ویژه مار و قورباغه شروع به خوردن لارو و بچه ماهیان نیز می­ کنند که خطرناک است و محصول ماهی را کاهش می­ دهد.

تراکم لارو و بچه ماهی در مخازن پرورشی ماهیان خاویاری:

ماهیان خاویاری، ماهیانی کف­زی با پاسخ فعال تغذیه ­ای هستند. این امر از طریق چرخش بدن به ­صورت سریع و جستجوی غذا به­ وسیله سبیلک­ ها انجام می ­شود. بنابراین بچه ماهی­ ها به سمت نزدیک کف حرکت می­ کنند و در کف فضای دایره­ای به قطر طول بدن خود را پوشش می ­دهند. برای تعیین تراکم بهینه لارو، روشی مبتنی بر متوسط منطقه تغذیه ­ای مورد نیاز هر لارو (به مساحت یک دایره با قطر برابر با طول متوسط لارو) اعمال می­ شود. تراکم ذخیره ­سازی لارو ماهیان خاویاری در مخازن به ویژگی­ های گونه ­ای، وزن اولیه لارو و دمای آب بستگی دارد.

وزن ماهی(g)	دمای آب (°C)	تراکم ذخیره سازی، 1000ماهی در متر مربع
		تاس­ماهی روسی، ازون برون	فیل­ ماهی
0/04-0/07	17-16	0/5	2
0/07-0/5	19-17	2	1/5
0/6-1	19-20	1/5	1/1
1/1-3	20-22	0/5-1	0/4-0/7
3/1-5	24-22	0/4	0/3
5/1-30	26-24	0/15-0/3	0/15-0/25

بهترین تراکم برای بچه ماهیان 20 هزار در هکتار است. با توجه به تلفات باید جایگزین کردن ماهیان مرده انجام شود. تراکم بچه ماهیان یک تابستانه و زیر یکسال 10 هزار در هکتار است که بر اساس وزن و نوع ماهی ­ها تغییر می­ کند. تلفات بچه ماهیان 6-100 گرمی در طول دوره پرورش در شرایط عادی نباید بیش از 10 % باشد. تراکم ماهیان دو ساله 6-7 هزار در هکتار و ماهیان سه ساله 3-5 هزار در هکتار است. مقدار کل ماهیان داخل استخر بر اساس وزن کل آن­ها نباید از 10-12 تن در هکتار بیشتر باشد.

تغذیه ماهی های خاویاری:

در مزارع پرورش آبزیان، مهم ­ترین نکته غذا و تغذیه مناسب آن­ها است. چنانچه غذا توسط آبزی مصرف نشود یا ماهی قادر به استفاده از غذا نباشد و یا به هر دلیلی کمبودهایی در جیره غذایی وجود داشته باشد، رشد مناسبی را نمی ­توان انتظار داشت. بنابراین تعادل مواد غذایی در جیره برای حفظ سلامت و افزایش تولید ضروری است. مهم­ ترین بخش کاری در آبزی­ پروری تهیه، آماده ­سازی و توزیع غذاست که در عین حال از نظر اقتصادی بیشترین هزینه را شامل می­ شود. چنانچه در مدیریت تغذیه اختلالی پدید آید یا اهمیت آن نادیده گرفته شود، مشکلات زیادی مانند در دسترس نبودن غذا، گرسنگی، لاغری، بیماری­ های تغذیه­ ای و عدم رشد برای آبزی مورد پرورش به وجود خواهد آمد. سهل­ انگاری در تهیه مواد اولیه مرغوب و نگهداری غذاهای آماده شده در شرایط نامساعد و توزیع نامناسب غذا علاوه بر به خطر انداختن سلامت آبزیان پرورشی، در قیمت تمام شده هم تأثیر خواهد گذاشت، زیرا غذا گاهی بیش از 50 درصد قیمت تمام شده آبزی پرورشی را دربر می­ گیرد. همانطور که ذکر شد چنانچه غذا به دلیل نوع و کیفیت نتواند مورد مصرف ماهی قرار گیرد یا ماهی قادر به استفاده از آن نباشد و یا از حداقل ترکیبات لازم برخوردار نباشد، ماهیان به خوبی رشد نکرده و در نتیجه سلامت و بقای آن­ها حفظ نمی ­شود و همچنین نمی­ توانند تولیدمثل موفقی داشته باشند. تولید غذاهای با کیفیت و ارائه جیره غذایی متعادل برای ماهیان خاویاری از اهمیت بالایی برخوردار است. بین کاهش رشد و به خطر افتادن سلامتی از یک طرف و به­ وجود آمدن بیماری از طرف دیگر مرز باریکی وجود دارد. بدون شک اگر دانش اطلاعات تغذیه ­ای افزایش یابد، توان تولید نیز افزایش خواهد یافت و به راحتی می­ توان خطاها را جبران کرد. با این وجود، تدارک غذای مناسب به ­خصوص برای مراحل اولیه تغذیه ماهیان از اهمیت بالایی برخوردار است.

انواع غذای ماهی های خاویاری:

لارو ماهيان خاوياري در آغاز تغذيه خارجي و مراحل ابتدايي رشد از غذاي زنده مانند نوزاد آرتميا، دافني و آرتميا بالغ استفاده مي­ كنند. تراكم غذاي زنده در هر شرايطي نبايد از 50 عدد در ليتر كاهش يابد. پس از سازگاري بچه ماهيان به غذاي دستي مي­ توان از غذاده­ هاي خودكار براي غذادهي با كنسانتره استفاده كرد. به دليل نتايج مطلوب ­تر غذادهي به دفعات زياد استفاده از دستگاه هاي خودكار غذاده مي ­تواند در تغذيه و رشد ماهيان خاوياري مؤثرتر باشد.

دامنه حرارتي براي تغذيه گونه­ هاي پيشنهادي بين 9 تا 27 درجه سلسيوس است. خارج از دامنه حرارتي فوق غذا به صورت نيم­ هضم دفع مي­ شود. بنابراين، كمتر و بيشتر از دماي مطلوب رشد بايد مقدار غذادهي را در گونه فيل­ ماهي به نصف كاهش داد، براي تاس­ماهي ايراني رشد مطلوب بين 19 تا 25 درجه سانتی گراد، براي گونه ازون­ برون بين 15 تا 26 درجه سانتی گراد و براي گونه فيل­ ماهي 16 تا 24 درجه سانتی گراد و تا 27 درجه سانتی گراد نيز تغذيه مي­ كنند.

- جدول غذادهی اختصاصی ماهی های خاویاری

وزن ماهی (گرم)	فیل­ ماهی	تاس­ماهی ایرانی و روسی ازون­ برون و شیپ
	وزن بدن(درصد)	دفعات	وزن بدن (درصد)	دفعات
لارو تا 1 گرم	10	8	15	10
1 تا 3	8	6	12	8
3 تا 20	5	5	8	6
20 تا 100	4	4	6	5
100 تا 500	3	3	5	4
500 تا 1000	3	3	4	3
تا 3000 و بالاتر	2	2	3	2

- جدول غذادهی عمومی ماهی های خاویاری

کیفیت فیزیکی غذای:

 به­ طورکلی غذای دستی ماهیان به دو صورت تهیه می ­شود:

1. غذای مرطوب
2. غذای خشک

غذای مرطوب اغلب برای ماهیانی تهیه می­ شود که با اعضای حسی به جستجوی غذا می­ پردازند و یا وقتی که امکانات تهیه غذای خشک به اندازه دهان بچه ماهیان در اختیار نباشد. همچنین این نوع غذا برای دوره انطباق ماهی با غذای خشک در بچه ماهیان و یا مولدین وحشی نیز مورد استفاده قرار می­ گیرد. مصرف غذای مرطوب در آبزی­ پروری مزایایی از قبیل تازه بودن، ارزانی و استفاده از ترکیبات دلخواه را دارد، اما احتمال آلودگی آب و محیط ­زیست با استفاده از آن­ها وجود دارد، به این صورت که بسیاری از ترکیبات آن در آب حل شده و از دسترس ماهی خارج می­ شود. در نتیجه ضریب تبدیل غذا و بار آلودگی افزایش می­یابد و مشکلات زیادی پدید می­ آید.

کیفیت شیمیایی غذای ماهی های خاویاری:

ماهیان خاویاری به­ ویژه فیل­ ماهی گوشت­ خوارند، بنابراین در ترکیب شیمیایی غذای آن­ها پروتئین حیوانی نقش مهمی برعهده دارد، به­ طوری که اغلب دست ­اندرکاران پرورش ماهیان خاویاری از غذاهای با پروتئین زیاد و غذای خاص آزادماهیان و حتی ماهی قزل­ آلا استفاده می­ کنند. اسید آمینه­ های ضروری در تغذیه فیل­ ماهی­ ها علاوه بر نقش مهم در متابولیسم و تأمین بسیاری از نیازهای تغذیه ­ای، اثر مهمی در تحریک اشتهای ماهی­ ها دارند و جستجوی غذا را به ­وسیله اعضای حسی بویایی و چشایی تسهیل می­ کنند. غذای ماهیان خاویاری مانند ماهیان سردابی دارای فیبر کم، ولی سرشار از پروتئین و مواد معدنی است. مواد بدون ازت یا کربوهیدرات­ ها که مانند چربی ­ها تأمین­ کننده انرژی هم هستند در غذای ماهیان خاویاری بیش از 11 تا 15 درصد را تشکیل نمی­ دهند.

تغذیه مناسب یکی از عوامل عمده و موثر در رشد ماهی خاویاری است. در این خوراک سعی گردیده تمامی احتیاجات این ماهی رفع شود. تقریبا 50 تا 60 درصد هزینه ­های پرورش ماهی در ایران، مربوط به غذای ماهی است.

غذای ماهی خاویاری در شرکت دریا شیلان دز دارای نسبت پروتئین به انرژی و میکرومغذی ­های معدنی و ویتامیه مورد نیاز ماهی است تا بتوان رشد مناسب از آن انتظار داشت. استفاده از مواد اولیه ­ی با کیفیت و قابلیت هضم بالا موجب می ­شود تا ماهی با اشتها تغذیه کرده و به دلیل هضم­ پذیری بالای خوراک، مدفوع کمتری دفع شده و شرایط کیفی آب کمتر دچار تغییرات شده، لذا این خوراک برای سیستم­ های پرورشی متراکم مناسب است.

از مزایای خوراک شرکت دریا شیلان دز که موجب اعتماد پرورش­دهنگان شده است عبارتند از: خوراک توسط کارشناس تغذیه فرموله می­ شود و ترکیب آن بالانس است. ذرات غذا به کمک آسیاب­ های قدرتمند به موادی با آردینگی میکرونیزه تبدیل گشته تا قابلیت هضم و جذب آن بالا رود و با استفاده از سیستم پخت های مختلف، ضمن از بین بردن آلودگی ­های احتمالی خوراک، شرایط ژلاتینه شدن نشاسته فراهم گشته که موجب افزایش قابلیت هضم  خوراک، و در نهایت سبب کاهش ضریب تبدیل غذایی می­ گردد. به طور کلی افزایش سطح ایمنی ماهی و در نتیجه کم­شدن بیماری­ ها و کاهش مصرف دارو، میانگین ضریب تبدیل پایین، سرعت رشد بالا و کوتاه شدن طول دوره پرورش و کیفیت بهتر لاشه ماهی از مزایای خوراک این شرکت است.

اندازه ذرات غذا:

با افزایش میزان رشد، اندازه ذرات غذایی هم افزایش می ­یابد، مطالعات نشان می ­دهد اندازه ذرات بر میزان رشد و تمایلات غذایی اثر گذار است و رابطه مستقیم بین اندازه ذرات، اندازه دهان و افزایش وزن وجود دارد.